Jak Diia stała się symbolem skutecznego wykorzystania technologii w administracji publicznej.
Przed 2019 rokiem Ukraina była krajem o bardzo ograniczonym dostępie do cyfrowych usług publicznych. Pierwszy przełom nastąpił w 2015 roku, gdy cyfryzacja stała się istotnym elementem reform antykorupcyjnych. Wówczas powstało ProZorro (w języku ukraińskim прозоро oznacza „przejrzyście”) - platforma aukcyjna dla jawnych przetargów państwowych, uznawana za jedno z najskuteczniejszych narzędzi walki z korupcją w administracji. System ten powstał w partnerstwie publiczno-prywatnym, opierając się na doświadczeniach podobnego rozwiązania z Gruzji i przy wsparciu jego twórców. Pojawiały się również inne publiczne serwisy, ale brakowało zintegrowanego systemu, który połączyłby wszystkie państwowe usługi w jednej aplikacji.
Drugi, najważniejszy przełom cyfryzacyjny miał miejsce po wyborach prezydenckich w 2019 roku. Urząd prezydenta objął Volodymyr Zelensky, którego jednym z haseł przewodnich kampanii prezydenckiej brzmiało hasło „Państwo w smartfonie”. Wkrótce po wyborach parlamentarnych do władzy wraz z Zelenskym przyszli politycy młodszego pokolenia, które doskonale rozumiało potencjał technologii. Widzieli w niej nie tylko narzędzie rozwoju, ale i sposób na przezwyciężenie wieloletnich bolączek ukraińskiego państwa: nieprzejrzystości, nieefektywności i skomplikowanej, często archaicznej biurokracji.
Urząd nowo utworzonego Ministerstwa Transformacji Cyfrowej Ukrainy objął urodzony w 1991 roku Mykhailo Fedorow. Stał się tym samym najmłodszym ukraińskim ministrem w historii. Wcześniej był przedsiębiorcą działającym w branży marketingu cyfrowego, który w czasie wyborów prezydenckich zaangażował się w kampanię internetową Zelenskyego. Fedorow postawił sobie za zadanie przeprowadzić cyfryzację jak największej liczby usług publicznych do 2024 roku. Otrzymał pełną swobodę w budowie resortu od podstaw, tworząc kulturę pracy w modelu startupowym w rządzie (niewielkie zespoły, szybkie iteracje i decyzje).
Prace koncepcyjne nad aplikacją Diia ruszyły jeszcze w 2019 roku. Pierwsza oficjalna prezentacja koncepcji nastąpiła w trakcie największego IT wydarzenia w Ukrainie, IForum, przez prezydenta Zelenskyego. „Diia” w języku ukraińskim to słowo Дія, które oznacza „działanie”, a w kontekście systemu administracji państwa ukraińskiego to akronim - Держа i Я, czyli “Państwo i ja”.
Ministerstwo Transformacji Cyfrowej zainicjowało projekt i odpowiadało przede wszystkim za nadzór, zarządzanie oraz strategię cyfrowej infrastruktury państwowej. Resort aktywnie budował międzynarodowe partnerstwa, czerpiąc doświadczenia i wzorce transformacji cyfrowej z Estonii oraz Izraela. Pozyskiwano także dofinansowanie na rozwój aplikacji z Wielkiej Brytanii, Szwajcarii oraz Stanów Zjednoczonych.
Ważnym partnerem technologicznym przy tworzeniu Diia stała się ukraińska firma Kitsoft. Firma z 15 letnim doświadczeniem w sferze GovTech. Kitsoft dostarczył autorską platformę low-code z wykorzystaniem AI. Platforma Liquio jest fundamentem państwowego ekosystemu. Umożliwia ona szybkie tworzenie i integrowanie nowych usług bez konieczności pisania kodu dla każdej z nich, co pozwoliło na znacznie szybszy rozwój aplikacji.
W tworzeniu aplikacji mobilnej brali udział inżynierowie i specjaliści ukraińskiego biura firmy EPAM Systems. Współpraca z ministerstwem nad aplikacją opierała się na zasadach non-profit. Zespół ukończył fazę beta w 3 miesiące. W ramach swoich prac wykonał implementację cyfrowych dokumentów prawa jazdy oraz dowód rejestracji pojazdu, a także zadbał o bezpieczną autoryzację użytkowników poprzez BankID za pomocą ukraińskich banków PrivatBank oraz MonoBank.
Brandingiem oraz wizualizacją zajęły się firmy agencje Fedoriv oraz Spiilka. Agencja Fedoriv stworzyła markę “Diia”, która w 2022 roku zdobyła Brązowego Lwa na Cannes Lions w kategorii Creative Business Transformation. Za design UX/UI studio projektowe Spiilka zdobyło nagrodę Red Dot Design Award w 2020 roku.
Praca nad platformą Diia w pierwszej wersji trwała 6 miesięcy. Pod koniec 2019 rozpoczęto beta testy, a na początku 2020 roku wdrożono do użytku jej pierwszą wersję. Premiera nastąpiła w trakcie konferencji prezydenta Zelenskyego 6 lutego 2020 roku, gdzie zaprezentowano aplikację mobilną oraz portal Diia. W trakcie pierwszych dwóch miesięcy pojawiło się ponad 2 mln użytkowników.
W ramach programu Bug Bounty przeprowadzono testy bezpieczeństwa aplikacji Diia, oferując nagrody dla osób, które wykryją luki w systemie. Poza dwoma drobnymi uchybieniami nie stwierdzono poważnych błędów. Pojawiły się doniesienia o sprzedaży danych osobowych przez komunikator Telegram, jednak Ministerstwo Transformacji Cyfrowej stanowczo zaprzeczyło, że mają one związek z Diia.
W październiku w 2020 roku w trakcie pierwszej imprezy Diia Summit, zaprezentowano nową wersję Diia 2.0. Platformę rozbudowane o nowe funkcjonalności, m.in. możliwość udostępniania dokumentów innym użytkownikom. Portal otrzymał do tego czasu ponad 50 nowych usług publicznych.
W 2021 roku prezydent Zelensky ogłosił strategię “paperless”, w które stało się kluczowe w transformacji cyfrowej Ukrainy. Jej celem stało się przeniesienie jak największej liczby usług publicznych do platformy Diia. W ramach tej strategii zrównano prawnie dokumenty w wersji cyfrowej w Diia z ich fizycznymi odpowiednikami. Instytucje publiczne otrzymały zakaz żądania papierowych wersji dokumentów od obywateli.
W porównaniu z państwami europejskimi, Ukraina nie miała długich i surowych restrykcji covidowych. Wymuszono jednak pewne zmiany w trybie pracy administracji państwowej, co przyspieszyło przeniesienie kolejnych usług publicznych do Diia. Pandemia zaangażowała większą liczbę obywateli do korzystania z platformy, zwiększając zaufanie do z usług cyfrowych.
W 2022 roku wojna z Rosją wpłynęła na spowolnienie rozwijania się usług cywilnych. Skupiono się na sprawach bezpieczeństwa obywateli, w tym m.in. powiadamiania o zagrożeniach w związku z wojną, zgłaszania podejrzanych przypadków, uzyskiwania odszkodowań w wyniku strat wojennych czy dostęp do programów socjalnych. Projekt rozszerzono o nowe komponenty - Diia TV i Diia Radio, które informują obywateli o sytuacji w kraju w trakcie wojny.
Na dany moment wiadomo, że pomimo kryzysu platforma Diia działa bez poważnych zakłóceń. W 2023 oraz w 2024 roku Ministerstwo Transformacji Cyfrowej ogłosiło nagrodę dla osoby, która zdoła złamać zabezpieczenia platformy, jednak nikomu się tego do tej pory nie udało.
W czasie wojny, w ramach współpracy polsko-ukraińskiej, powstał diia.pl - elektroniczny dokument tożsamości w polskiej aplikacji rządowej mObywatel. Nie jest to jednak część platformy Diia, mimo podobnej nazwy. Służy jako oficjalny dokument tożsamości ukraińskiego obywatela w Polsce. Można korzystać z niej w polskich urzędach, przekraczaniu granicy, czy w dostępie do służby zdrowia lub edukacji.
W 2022 roku, podczas World Economic Forum w Davos, odbył się pierwszy międzynarodowy Diia Summit. Minister Fedorov zaprezentował tam przed europejskimi urzędnikami zajmującymi się cyfryzacją gospodarek nowe spojrzenie na cyfryzację państwa w warunkach wojny.
W 2024 roku ukraiński rząd uchwalił rozporządzenie zezwalające na zawieranie ślubów online za pośrednictwem platformy Diia. Małżeństwa mogą być w pełni zawierane drogą cyfrową, z użyciem podpisu elektronicznego, bez fizycznej obecności w urzędzie. Ukraina stała się pierwszym państwem na świecie, które umożliwiło zawarcie małżeństwa online pomiędzy dwoma obywatelami. W ciągu kilku dni przez Diia oświadczono się 416 tys. razy (z czego ok. 50 tys. przyjęto), 1247 par złożyło wniosek o ślub, a 197 par już go uzyskało.
Platforma Diia została zbudowana z użyciem Liquio - modularnego low-code frameworka firmy Kitsoft. Backend oparto na Node.js i TypeScript. Mobilna wersja została napisana z użyciem React Native. Logika usług modelowana jest jako diagramy BPMN, wykonywane przez silnik procesowy. Interfejsy użytkownika powstają na bazie formularzy Form.IO - konfigurowanych struktur JSON, które pozwalają tworzyć nowe usługi bez pisania kodu frontendowego. Całość umożliwia tworzenie i wdrażanie usług publicznych bez udziału programistów, z wyjątkiem przypadków rozwoju podstawowej infrastruktury lub połączeń z zewnętrznymi systemami. Częściowo kod backendu Diia został udostępniony w ramach licencji open-source (EUPL‑1.2) i jest dostępny w serwisie GitHub.
Najważniejszym uproszczeniem jaki niosła platforma było przeniesienie wszystkich dokumentów osobistych (dowód osobisty, prawo jazdy, paszport, legitymacja studencka, akty urodzenia i inne) do aplikacji oraz umożliwienie składania podpisów cyfrowych zamiast fizycznych. Aktualnie Diia zawiera ponad 100 serwisów publicznych dostępnych w zasięgu urządzeń mobilnych oraz portalu webowego. Cały ekosystem jest podzielony na względnie autonomiczne moduły, programy i usługi, choć ich terminologia bywa niejednolita.
Ponadto aplikacja Diia umożliwia obywatelom aktywne uczestnictwo w konsultacjach społecznych - mogą tworzyć, przeglądać oraz wspierać petycje na poziomie jednostek samorządowych. Ponadto platforma rozwija narzędzia do przeprowadzania elektronicznych głosowań zarówno lokalnych, jak i krajowych, co pozwala na zbieranie opinii na różne tematy i zwiększa udział społeczny w podejmowaniu decyzji.
Od 2023 wprowadzono możliwość kupna i sprzedaży samochodu całkowicie online. Cała weryfikacja danych i podpisania umowy odbywa się online. Platforma jest zintegrowana z portalem rejestracji pojazdów, przez co po dokonanej transakcji, właściciel samochodu otrzymuje drogą pocztową paszport techniczny pojazdu oraz tablice rejestracyjne.
W 2024 roku ogłoszono plan wprowadzenia do aplikacji Diia asystenta AI o nazwie “Nadiia”, który ma przyspieszyć reakcję na zapytania użytkowników i odciążyć centrum obsługi klienta. W pierwszym kwartale 2025 roku planowane jest uruchomienie asystenta głosowego. Dotychczas na platformie edukacyjnej Diia przygotowano bezpłatny kurs dotyczący korzystania ze sztucznej inteligencji. Do 2030 roku Ukraina zamierza znaleźć się w czołówce trzech krajów na świecie pod względem rozwoju i wdrażania rozwiązań AI.
Spojrzenie na cyfrową transformację w regionie postkomunistycznym pokazuje, że Estonia jest liderem pod względem dojrzałości GovTech, ale to Ukraina wyróżnia się najszybszym tempem rozwoju. Podczas gdy Estończycy budowali swoją zaawansowaną e-administrację przez ponad dwie dekady, rozpoczynając już na początku lat 2000., Ukraina zaczęła dynamiczne wdrożenia dopiero w 2019 roku - i osiągnęła znaczące rezultaty w zaledwie pół roku. W Estonii z cyfrowych usług korzysta niemal cała populacja 1,37 mln, podczas gdy w Ukrainie aktywnie korzysta z nich ponad 20 mln obywateli na 36 mln, a w Polsce - prawie 10 mln na 36 mln mieszkańców. To pokazuje nie tylko skalę, ale i szybkość, z jaką Diia zyskała zaufanie użytkowników.
Cyfryzacja to jeden z tych obszarów reform, o którym trudno dziś powiedzieć, że się nie udał. Ukraina konsekwentnie rozwija cyfrowe państwo. Do 2030 roku cyfrowa transformacja może stać się jednym z istotniejszych motorów modernizacji kraju, szczególnie w kontekście odbudowy, przyciągania inwestycji i wsparcia dla nowych gałęzi gospodarki. Wizja Ukrainy jako innowacyjnego, cyfrowego państwa to już nie tylko marketingowy slogan - to realna przewaga konkurencyjna, którą Kijów buduje, zanim jeszcze zakończy się wojna.
SOURCES: